درس ۱۲: متغیرها و انواع داده

متغیرها در JavaScript مانند ظرف‌هایی هستند که می‌توانند انواع مختلف داده را در خود نگهداری کنند. آن‌ها به ما امکان ذخیره، دسترسی و تغییر اطلاعات را می‌دهند.

تشبیه ساده:

متغیر مانند یک جعبه است که:

• نام دارد: برای شناسایی آن
• محتوا دارد: داده‌ای که در آن ذخیره شده
• قابل تغییر است: می‌توان محتوای آن را عوض کرد
• نوع دارد: نوع داده‌ای که نگهداری می‌کند

در JavaScript سه روش برای تعریف متغیر وجود دارد:

۱. var (روش قدیمی):

var name = 'علی';
var age = 25;

۲. let (روش مدرن):

let name = 'علی';
let age = 25;

۳. const (ثابت):

const PI = 3.14159;
const siteName = 'وب‌سایت من';

تفاوت‌های مهم:

ویژگی	var	let	const
قابل تغییر	✅	✅	❌
محدوده بلوک	❌	✅	✅
تعریف مجدد	✅	❌	❌
مقداردهی اولیه	اختیاری	اختیاری	اجباری

برای نام‌گذاری متغیرها در JavaScript قوانین خاصی وجود دارد:

قوانین اجباری:

• باید با حرف، _ یا $ شروع شود
• نمی‌تواند با عدد شروع شود
• فقط حروف، اعداد، _ و $ مجاز است
• نمی‌تواند کلمه کلیدی باشد
• حساس به حروف کوچک و بزرگ است

مثال‌های صحیح:

let userName = 'علی';
let user_name = 'علی';
let $price = 1000;
let _id = 123;
let firstName = 'محمد';
let age25 = 25;

مثال‌های نادرست:

let 2name = 'علی';      // شروع با عدد
let user-name = 'علی';  // استفاده از -
let class = 'A';        // کلمه کلیدی
let user name = 'علی';  // فاصله

بهترین شیوه‌ها:

• camelCase: firstName, lastName
• نام‌های معنادار: age به جای a
• ثابت‌ها با حروف بزرگ: MAX_SIZE
• متغیرهای بولی: isActive, hasPermission

در ادامه، با انواع مختلف متغیرها و داده‌ها آزمایش کنید:

JavaScript دارای انواع مختلف داده است که به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

۱. انواع ابتدایی (Primitive Types):

Number (عدد):

let age = 25;           // عدد صحیح
let price = 99.99;      // عدد اعشاری
let negative = -10;     // عدد منفی
let infinity = Infinity; // بی‌نهایت
let notANumber = NaN;   // Not a Number

String (رشته):

let name = 'علی';              // تک کوتیشن
let message = "سلام دنیا";      // دابل کوتیشن
let template = \`سلام \${name}\`; // Template literal

Boolean (بولی):

let isActive = true;
let isComplete = false;
let hasPermission = true;

undefined:

let x;                  // undefined
let y = undefined;      // صراحتاً undefined

null:

let data = null;        // مقدار خالی

Symbol (ES6):

let sym = Symbol('id'); // شناسه یکتا

BigInt (ES2020):

let bigNumber = 123456789012345678901234567890n;

Object (شی):

let person = {
  name: 'علی',
  age: 25,
  city: 'تهران'
};

// دسترسی به ویژگی‌ها
console.log(person.name);    // علی
console.log(person['age']);  // 25

Array (آرایه):

let numbers = [1, 2, 3, 4, 5];
let fruits = ['سیب', 'موز', 'پرتقال'];
let mixed = [1, 'سلام', true, null];

// دسترسی به عناصر
console.log(numbers[0]);     // 1
console.log(fruits[1]);      // موز

Function (تابع):

function greet(name) {
  return 'سلام ' + name;
}

let sayHello = function(name) {
  return 'درود ' + name;
};

// Arrow function
let welcome = (name) => \`خوش آمدید \${name}\`;

Date (تاریخ):

let now = new Date();
let birthday = new Date('1995-05-15');
let timestamp = Date.now();

برای تشخیص نوع داده از عملگر typeof استفاده می‌کنیم:

console.log(typeof 42);          // "number"
console.log(typeof 'سلام');      // "string"
console.log(typeof true);        // "boolean"
console.log(typeof undefined);   // "undefined"
console.log(typeof null);        // "object" (باگ تاریخی!)
console.log(typeof {});          // "object"
console.log(typeof []);          // "object"
console.log(typeof function(){}); // "function"

روش‌های دقیق‌تر:

// برای آرایه‌ها
Array.isArray([1, 2, 3]);       // true

// برای null
value === null;                  // true

// برای NaN
Number.isNaN(NaN);              // true

// برای اشیاء
Object.prototype.toString.call(value);

JavaScript قابلیت تبدیل خودکار و دستی انواع داده را دارد:

تبدیل خودکار (Type Coercion):

let result1 = '5' + 3;      // "53" (string)
let result2 = '5' - 3;      // 2 (number)
let result3 = '5' * 3;      // 15 (number)
let result4 = true + 1;     // 2 (number)

تبدیل دستی:

به عدد:

Number('123');        // 123
parseInt('123px');    // 123
parseFloat('12.34');  // 12.34
+'123';              // 123 (روش کوتاه)

به رشته:

String(123);         // "123"
(123).toString();    // "123"
123 + '';           // "123" (روش کوتاه)

به بولی:

Boolean(1);          // true
Boolean(0);          // false
Boolean('');         // false
Boolean('سلام');     // true
!!'سلام';           // true (روش کوتاه)

در JavaScript برخی مقادیر به false و برخی به true تبدیل می‌شوند:

مقادیر Falsy (معادل false):

• false
• 0
• -0
• 0n (BigInt)
• "" (رشته خالی)
• null
• undefined
• NaN

مقادیر Truthy (معادل true):

همه مقادیر دیگر، از جمله:

• true
• اعداد غیر صفر
• رشته‌های غیر خالی
• اشیاء و آرایه‌ها (حتی خالی)
• توابع

مثال عملی:

if ('') {
  console.log('اجرا نمی‌شود'); // falsy
}

if ('سلام') {
  console.log('اجرا می‌شود'); // truthy
}

if ([]) {
  console.log('اجرا می‌شود'); // آرایه خالی truthy است
}

محدوده تعیین می‌کند که متغیر در کجا قابل دسترسی است:

محدوده سراسری (Global Scope):

var globalVar = 'سراسری';
let globalLet = 'سراسری';

function test() {
  console.log(globalVar); // قابل دسترسی
  console.log(globalLet); // قابل دسترسی
}

محدوده تابع (Function Scope):

function myFunction() {
  var functionVar = 'محلی تابع';
  let functionLet = 'محلی تابع';
  
  console.log(functionVar); // قابل دسترسی
  console.log(functionLet); // قابل دسترسی
}

// console.log(functionVar); // خطا!

محدوده بلوک (Block Scope):

if (true) {
  var blockVar = 'var در بلوک';
  let blockLet = 'let در بلوک';
  const blockConst = 'const در بلوک';
}

console.log(blockVar);   // قابل دسترسی (var)
// console.log(blockLet);   // خطا! (let)
// console.log(blockConst); // خطا! (const)

برای تسلط بیشتر بر مطالب این درس، تمرین‌های زیر را انجام دهید:

تمرین ۱: تعریف متغیرها

متغیرهایی برای نگهداری اطلاعات شخصی (نام، سن، شهر) تعریف کنید.

تمرین ۲: تشخیص نوع داده

مقادیر مختلف ایجاد کرده و نوع آن‌ها را با typeof بررسی کنید.

تمرین ۳: تبدیل انواع

رشته‌ای حاوی عدد را به عدد تبدیل کرده و محاسبه انجام دهید.

تمرین ۴: محدوده متغیرها

متغیرهایی در محدوده‌های مختلف تعریف کرده و دسترسی آن‌ها را تست کنید.

بهترین شیوه‌ها:

• از let و const به جای var استفاده کنید
• const را برای مقادیر ثابت ترجیح دهید
• نام‌های معنادار برای متغیرها انتخاب کنید
• متغیرها را در کوچک‌ترین محدوده ممکن تعریف کنید
• همیشه متغیرها را مقداردهی اولیه کنید

نکات عملکرد:

• تبدیل نوع خودکار می‌تواند کند باشد
• از === به جای == استفاده کنید
• متغیرهای سراسری را محدود کنید
• از نام‌های کوتاه برای متغیرهای محلی استفاده کنید

اشتباهات رایج:

• استفاده از var در کد مدرن
• فراموش کردن تعریف متغیر (ایجاد متغیر سراسری)
• اشتباه در تبدیل انواع داده
• استفاده از نام‌های مبهم برای متغیرها
• عدم درک تفاوت null و undefined

در درس بعدی با عملگرها و دستورات شرطی در JavaScript آشنا خواهید شد.